सेतोपाटीसँग प्रश्न–उत्तर
सम्पादकीय नोट— युवाहरू सहित धेरै मानिसका मनमा राजनीति, अर्थतन्त्र, संविधान, कानुन लगायत विषयमा थुप्रै प्रश्न हुन्छन्। कतिपय प्रश्नको उत्तर सरल भए पनि सबैलाई थाहा हुँदैन। तपाईंका मनमा पनि यस्ता प्रश्न वा खुलदुली भए हामीलाई सरल र छोटा प्रश्न सोध्नुहोस्। हामी विज्ञहरूलाई सोधेर तपाईंका प्रश्न र तिनका उत्तर प्रकाशन गर्नेछौं। आफ्नो नाम र फोटो पनि प्रकाशन गर्न चाहनुहुन्छ भने यो इमेलमा [email protected] पठाउनुहोस्।
***
प्रश्न: के यसपालि नै प्रत्यक्ष निर्वाचित राष्ट्रपति वा प्रधानमन्त्रीको चुनाव गर्न सकिन्छ?
उत्तर: देशमा कस्तो शासन व्यवस्था राख्ने, सरकार र राष्ट्रप्रमुख कसरी चुन्ने भन्ने लगायत विषय संविधानमा लेखिएको हुन्छ। संविधान भनेको देशको मूल कानुन हो। यसमा लेखिएको भन्दा फरक बाटोबाट राष्ट्रपति/प्रधानमन्त्री चुन्न वा सरकार बनाउन सकिँदैन।
नेपालमा कस्तो संविधान बनाउने भनेर २०६४ सालमा संविधानसभाको निर्वाचन भएको थियो। त्यो संविधानसभाले व्यापक छलफल गरे पनि आफ्नो पहिलो कार्यकालमा संविधान जारी गर्न सकेन।
२०७० सालमा दोस्रो संविधानसभाको निर्वाचन भयो र त्यसले व्यापक छलफल र लामो सकसपछि २०७२ सालमा संविधान जारी गर्यो।
यो संविधानले नेपालमा संसदीय व्यवस्था र संसदले चुनेको प्रधानमन्त्रीले नेतृत्व गरेको सरकार रहने व्यवस्था गरेको छ।
संविधानको प्रस्तावनामै संसदीय व्यवस्था रहने उल्लेख छ। प्रस्तावना भनेको संविधानको मुख्य भाग हो।
यसमा '… जनताको प्रत्यक्ष शासनसहितको बहुदलीय प्रतिस्पर्धी संसदीय शासन प्रणाली, नागरिक स्वतन्त्रता, मौलिक हक, मानव अधिकार, स्वतन्त्र न्यायपालिका, कानुनी राज्य, प्रेस स्वतन्त्रता र स्वतन्त्र, निष्पक्ष तथा सक्षम निर्वाचन प्रणालीलाई नेपालको लोकतान्त्रिक संविधानको आधारभूत मान्यता मान्दै…' भनिएको छ।
त्यस्तै संविधानको धारा ७६ मा प्रतिनिधि सभाको सदस्य प्रधानमन्त्री चुनिने व्यवस्था गरिएको छ। प्रधानमन्त्री संसदले चुन्ने भनिएको छ। यस्तै संविधानको धारा ७५ मा पनि 'प्रधानमन्त्री र मन्त्रीपरिषद सामूहिक रूपमा संघीय संसद् प्रति उत्तरदायी रहनेछन्' भनिएको छ।
यसरी हाम्रो शासन व्यवस्थाको मूल सार, जनताले प्रतिनिधि सभाका सदस्य अथवा सांसद चुन्ने र उनीहरूले प्रधानमन्त्री चुन्ने हो। अनि प्रधानमन्त्रीले मन्त्रीहरू नियुक्त गरेर सरकार चलाउने हो।
संविधानको यो व्यवस्था संसदको दुई-तिहाइ सदस्यले मत हालेर मात्र परिवर्तन गर्न सक्छन्। अहिले संसद विघटन भइसकेको छ। अब नयाँ संसद नबनीकन यो व्यवस्था परिवर्तन हुन सक्दैन। त्यसैले आउने चुनावमा मतदाताले प्रत्यक्ष मत दिएर राष्ट्रपति वा प्रधानमन्त्री चुन्न सक्दैनन्।
***
यहाँ प्रस्तुत उत्तर विज्ञहरूसँग कुराकानी गरेर सेतोपाटी टिमले तयार पारेको हो। यसले सेतोपाटीको संस्थागत धारणाको प्रतिनिधित्व गर्दैन।
