बाबुले २० वर्ष अगाडि कपडा व्यापार सुरु गर्दा भनेका थिए, ‘व्यवसाय भनेको एउटा सयपत्री हो, एउटा पात झर्दा अर्को फुट्छ।’ तर यो सयपत्री त बजारको हावा, बैंकको ब्याज र प्रतिस्पर्धाको आगोले जलेर एक पात मात्र बाँकी रह्यो; हामी दुई छोराछोरी।
त्यसैमाथि जब बाबुको गोदाम आगलागीले खायो, श्रेष्ठा काकाले उनलाई चिसो चिया दिँदै भने, ‘अब पनि भन्छौ कि शिक्षा महत्त्वपूर्ण छ?’
तर अरूले व्यवसाय र सुनमा सम्पत्ति नाप्दा, बाबुले फरक बिउ रोपे, छोराछोरीको शिक्षा।
श्रेष्ठा काका जसले छोराहरू विदेश पठाएका थिए, अहिले गाउँको धनी मानिन्छन्। उनीहरूको दुकानमा नयाँ गाडी, नयाँ चाबी झुन्डिएका छन्। हाम्रो घरमा नयाँ केवल आशा छ।
हरेक सरस्वती पूजामा श्रेष्ठा काकाले बाबुलाई सल्लाह दिन्छन्- ‘छोरालाई पढाएर के गर्छौ? मेरो जस्तो व्यापारमा लगाउनु पर्छ कि विदेश पठाउनु पर्छ!’
उनकी श्रीमतीले आमालाई फुसफुसाउँछिन्, ‘धनी भएर पनि अनपढ हुनुभन्दा विद्वान भएर ठेस खानु राम्रो।’
जब बाबुको कपडा व्यापार घाटामा गयो, श्रेष्ठा काकाले उनलाई बजारमै रोकेर भने, ‘मैले त तपाईंलाई भनेको थिएँ किताब पढेर बजार जित्दैन!’
बाबुले आफ्नो टुटेको चस्मा सच्याउँदै उत्तर दिए, ‘बजार त जित्न सकिन्छ तर मान जित्न पुस्तक चाहिन्छ।’
घरमा आएर उनले हाम्रो शैक्षिक प्रमाणपत्रहरू टेबलमा राखेर भने, ‘यी नै हाम्रो लाभांश हो।’
श्रेष्ठा काकाको छोरा जसले कक्षा ८ पछि पढाइ छोडेर विदेशमा लागेको थियो, अहिले उसको ‘सफल’ व्यापार पनि डुब्न थाल्यो बैंक ऋण, ग्राहक धोका र अशिक्षित म्यानेजरले कारोबारलाई जंगल बनाइदिए।
एक पटक श्रेष्ठाको छोरा नेपाल आयो। गलामा सुनको चेन, हातमा फोन उसले खरिद गरेको ‘जिप’ हुइँक्याएर देखाउँथ्यो। उसले मलाई गाउँको चौरमा रोकेर सोध्यो, ‘तिमीहरू अहिले पनि यही गाउँमै छौ? तिमीहरू पढेर पनि यो गाउँबाट निस्किन सकेनौ?’
यो कुरा बाबुलाई सुनाउँदा बाबुले भने, ‘फूलले आफ्नो सुगन्ध बेच्दैन, भमरा आफै आउँछ।’
आज मेरी बहिनीले उच्च शिक्षा अमेरिकामा वित्तीय प्रबन्धनमा एमबिए गरिरहेकी छिन् र म आफैँले गाउँको पहिलो डिजिटल लाइब्रेरी सुरु गरेको छु।
एक दिन श्रेष्ठा काका हाम्रो घर आए, आँखामा उनीहरूको पहिलो ऋणको कागजात लिएर। ‘यो ब्याजको गणित सम्झाउन सक्छौ?’ उनले सोधे। आवाजमा हार स्विकार्न नसक्ने काँपन थियो।
बाबुले क्यालकुलेटर नभएर पनि उत्तर दिए, ‘ज्ञानको ब्याज कहिल्यै बढ्दैन तर उसको मूलधन कहिल्यै घट्दैन।’
श्रेष्ठाहरूले बुझेनन्। पैसा भनेको चाडको आतिशबाजी हो, एक रात चम्किन्छ, बिहान धूलोमा मिसिन्छ। तर शिक्षा भनेको धानको बाली हो, झन्डै मर्ने बेलामा पनि नयाँ बिउ दिन्छ।
आज श्रेष्ठा काकाको दुकानमा ‘बिक्री’ को बोर्ड झुन्डिएको छ। हाम्रो बन्द पर्न लागेको दुकानको भित्तामा बाबुले हाम्रा डिग्रीहरू टाँगेका छन्, त्यो उनको लागि ‘बन्द नभएको’ साइनबोर्ड हो।
गाउँलेहरू अब बुझ्दै छन्-
व्यवसायको मूल्य वर्षको अन्त्यमा हिसाब हुन्छ।
विद्याको मूल्य पुस्ताको अन्त्यमा।
श्रेष्ठा काकाको घरमा अहिले पनि टिभी कोलाहल छ। हाम्रो घरमा चल्छ; मेरी बहिनीको वेबिनार, बाबुको बजार विश्लेषणको पुस्तक र आमाको प्रार्थना- ‘हे भगवान्, हामीलाई अरू धन नदिनुहोस्, हामीलाई अरू ज्ञान दिनुहोस्।’
आज बजारमा बाबुले श्रेष्ठा काकालाई सल्लाह दिन्छन्, ‘तपाईंको छोरालाई यो ब्याज दरको फर्मुला सिकाउन मेरो छोरीले पठाएको हो।’
उनको हाँसोमा अब त्यो घृणा छैन, एउटा पछुतो छ जुन शिक्षाको अभावले सजिएको मौन हो।
समयले यस्तै गर्छ; जसले आफ्नो अहंकारलाई छत बनायो, उसको छत पनि अहंकारले ढल्छ। तर जसले आफ्नो विवेकलाई छत बनायो, उसको आँगनमा बस्नेहरूले नै उसलाई अमर बनाउँछन्।
-1746009348.jpg)
