बिहारमा १० दिनपछि हुन गइरहेको विधानसभा निर्वाचनमा दुई फरक पुस्ताका उम्मेदवारबीच मुख्यमन्त्रीका लागि प्रतिस्पर्धा हुँदैछ।
भारतीय जनता पार्टी (भाजपा) नेतृत्वको 'एनडिए' गठबन्धनले ७४ वर्षीय पुराना राजनीतिक खेलाडी नितिश कुमारलाई मुख्यमन्त्री उम्मेदवार बनाएको छ। त्यसको प्रतिस्पर्धामा कंग्रेस र भारतीय कम्युनिस्ट पार्टीहरू सामेल 'महागठबन्धन' ले राष्ट्रिय जनता दल (आरजेडी) का ३५ वर्षीय नेता तेजस्वी यादवलाई भावी मुख्यमन्त्री घोषणा गरेको छ।
२४३ सिट भएको बिहार विधानसभाको अघिल्लो चुनावमा आरजेडी ७५ सिट जितेर सबभन्दा ठूलो दल बनेको थियो। दोस्रो ठूलो दल भाजपाले ७४ सिट जितेको थियो। नितिश कुमार नेतृत्वको जनता दल (युनाइटेड) ले भने ४३ सिट मात्र जितेको थियो।
जसरी नेपालमा सबभन्दा ठूलो दल कांग्रेस र दोस्रो ठूलो दल एमालेले तेस्रो दल माओवादी केन्द्रका अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल 'प्रचण्ड' लाई प्रधानमन्त्री बनाए, बिहारमा पनि त्यसरी नै सबभन्दा ठूलो आरजेडी र दोस्रो भाजपाले नितिश कुमारलाई पालैपालो मुख्यमन्त्री बन्ने अवसर दिए।
यसरी पटक पटक कित्ता फेर्दै लामो समयदेखि बिहारको सत्तामा टिकेका र नौ पटक मुख्यमन्त्री भइसकेका नितिश कुमारलाई विपक्षीहरू 'पल्टुराम' भनेर आलोचना गर्छन्। उनलाई टक्कर दिइरहेका युवा नेता तेजस्वी यादव भने युवा मतदातामाझ लोकप्रिय छन्। उनी यसअघि २६ वर्षकै उमेरमा बिहारको इतिहासकै सबभन्दा कान्छा उपमुख्यमन्त्री बनेका थिए।
संयोगको कुरा के भने, नितिश कुमार कुनै बेला तेजस्वीका बुबा लालु यादवका राजनीतिक सहयात्री थिए। नितिश र लालुको राजनीतिक यात्रा आजभन्दा ५० वर्षअघि सँगसँगै सुरू भएको थियो।
आज उनै नितिश दसौं पटक मुख्यमन्त्री बन्ने दौडमा आफ्ना पुराना सहयात्री तथा पुराना प्रतिद्वन्द्वी लालुका छोरा तेजस्वीसँग चुनावी प्रतिस्पर्धामा भिड्दै छन्।
बिहार विधानसभा निर्वाचन दुई चरणमा हुनेछ। पहिलो चरणको मतदान नोभेम्बर ६ (कात्तिक २० गते) मा र दोस्रो चरणको मतदान नोभेम्बर ११ (कात्तिक २५) मा हुनेछ। मतगणना नोभेम्बर १४ (कात्तिक २८) मा हुनेछ। बिहारमा ७ करोड ४२ लाख मतदाता छन्।
आसन्न निर्वाचनमा 'एनडिए' गठबन्धनबाट भारतीय जनता पार्टी र जनता दल (युनाइटेड) दुवैले १०१ सिटमा उम्मेदवारी दिएका छन् भने लोक जनशक्ति पार्टी (राम विलास) ले २९, राष्ट्रिय लोक मोर्चाले ६ र हिन्दुस्तानी आवाम मोर्चाले ६ सिटमा उम्मेदवार उठाएको छ।
त्यस्तै, महागठबन्धन तर्फबाट तेजस्वी नेतृत्वको आरजेडीले १४३ सिटमा उम्मेदवार उठाएको छ भने कांग्रेसले ६१, भारतीय कम्युनिस्ट पार्टीले ९, कम्युनिस्ट पार्टी अफ इन्डिया (मार्क्सवादी) ले ४, कम्युनिस्ट पार्टी अफ इन्डिया (माले) ले २० र विकासशील इन्सान पार्टीले १५ सिटमा उम्मेदवार उठाएको छ।
यो स्टोरीमा हामी नितिश कुमारको राजनीतिक उतारचढाव र उनलाई टक्कर दिइरहेका तेजस्वीको अहिलेसम्मको राजनीतिक जीवनबारे चर्चा गर्दै छौं।
नितिश कुमार कसरी बने 'पल्टुराम'?
नितिश कुमारले इलेक्ट्रिकल इञ्जिनियरिङ पढेका थिए। पढाइपछि केही समय बिहार इलेक्ट्रिसिटी बोर्डमा जागिर खाए। पछि जागिर छाडेर समाजवादी राजनीतिमा लागे।
जयप्रकाश नारायणले सन् १९७४ देखि चलाएको समाजवादी आन्दोलनमा सहभागी भएका नितिशले त्यति बेलादेखि नै विद्यार्थी राजनीतिबाट उदाएका लालु यादवसँग सहयात्रा गरेका थिए।
नितिश र लालु दुवै जयप्रकाश र राममनोहर लोहिया जस्ता सामाजिक न्याय र पिछडिएका वर्ग–समुदायको मुद्दा उठाउने नेताबाट प्रभावित थिए। उनीहरूले पनि बिहारमा पिछडिएका जातिको उत्थानका लागि राजनीति गरे। तर नितिश लालुभन्दा झन्डै तीन वर्ष कान्छा थिए। लालुले केही वर्ष अघिदेखि विद्यार्थी राजनीति सुरू गरेकाले पनि नितिश सधैं उनीभन्दा पछि रहे।
विपक्षीलाई दबाउन तत्कालीन प्रधानमन्त्री इन्दिरा गान्धीले सन् १९७५ मा इमरजेन्सी लगाइन्। नितिश र लालु दुवै त्यसको विरोधमा उभिए।
इमरजेन्सीको विरोध गरेकाले नितिश केही समय जेल पनि परे। त्यति बेला उनी नेपालमा हवाईजहाज अपहरण गरेका कारण भारतीय जेलमा रहेका नेपाली कांग्रेसका नेता सुशील कोइरालासँग एउटै जेल बसेका थिए।
इमरजेन्सीपछि सन् १९७७ को लोकसभा चुनावमा कंग्रेसविरूद्ध लहर चल्यो। त्यही लहरमा लालु २९ वर्षको उमेरमा लोकसभा सदस्य बने।
त्यति बेला मोरारजी देसाईले नेतृत्व गरेको जनता पार्टी सरकारमा आयो। तर आन्तरिक कलहका कारण त्यो सरकार दुई वर्षमै ढल्यो।
यसबीच सन् १९७० दशकमा बिहारमा चलेको समाजवादी आन्दोलनले दशकौंदेखि पिछडिएको समुदायको शासनको जग बसाल्यो। बिहारमा बहुसंख्यक भए पनि यादवहरू पिछडिएका थिए। उनीहरूलाई बिहारमा 'अन्य पिछडिएको वर्ग' मा गनिन्छ। उनीहरूकै मतका कारण लालुले लामो समय बिहारमा राज गरे। नितिशले भने लालुपछिको सबभन्दा ठूलो पिछडा वर्ग कुर्मीको प्रतिनिधित्व गर्छन्।
लालु पहिलोपटक सन् १९९० मार्चमा बिहारको मुख्यमन्त्री भए। त्यसै वर्ष अप्रिलमा नितिश बिपी सिंह नेतृत्वको केन्द्रीय सरकारका राज्यमन्त्री बने। तर त्यही वर्ष नोभेम्बरमा सिंह सरकार ढलेपछि उनको पद गइहाल्यो।
यता लालुले भने मुख्यमन्त्रीका रूपमा बिहारमा शक्ति आर्जन गर्दै मनपरी गर्न थालिसकेका थिए।
तत्कालीन भाजपा अध्यक्ष लालकृष्ण आडवाणीले अयोध्याको बाबरी मस्जिद भएकै ठाउँमा राम मन्दिर बनाउन गुजरातको सोमनाथबाट अयोध्यासम्म रथयात्रा निकालेका थिए। सन् १९९० सेप्टेम्बर २३ मा भएको त्यो रथयात्रालाई बिहारको समस्तीपुरमा लालुले रोके र आडवाणीलाई गिरफ्तार गरे।
यसले लालु यादवलाई भारतभरि नै चर्चित बनायो।
नाम र शक्ति आर्जन गर्दै गएपछि लालुले केन्द्रीय राज्यमन्त्रीको पद फुस्किसकेका नितिशलाई वास्ता गर्न छाडे। बिस्तारै पार्टीमा उनलाई शक्तिविहीन पारे।
लालुले पिछडिएका समुदायको उत्थान गर्ने नाममा यादवहरूलाई मात्र ध्यान दिएको गुनासो कुर्मी समुदायका नितिश कुमारले गर्न थाले। त्यतिञ्जेल लालुको परिवार र ससुराली व्यापक भ्रष्टाचारमा मुछिइसकेका थिए।
संकर्षण ठाकुरले लेखेको 'सिंगल म्यानः द लाइफ एन्ड टाइम्स अफ नितिश कुमार अफ बिहार' किताबका अनुसार सन् १९९२ को अन्त्यसम्म नितिश र लालुको सम्बन्ध ज्यादै बिग्रिसकेको थियो। लालु मुख्यमन्त्रीका रूपमा दिल्ली गएका बेला नितिश सहितको टोलीसँग उनको गालीगलौज नै भएको थियो।
नितिशले लालुसँगै बसेर काम गर्न नसक्ने निष्कर्ष निकाल्दै एउटा पत्र लेखे।
त्यसको भनक पाएपछि तत्कालीन जनता दल प्रमुख शरद यादवले त्यो पत्र पढ्न मागे र लालुसँग सुलह गराउन प्रयास गरे।
लालु माफी माग्न राजी भएका थिए तर नितिशले वास्ता गरेनन्।
तैपनि नितिश त्यसको झन्डै दुई वर्ष जनता दलमै रहे। लालुको अझै पेलाइ भोगेपछि बल्ल सन् १९९४ मा उनी पार्टीबाट अलग भए।
सन् १९९२ को अन्त्यमा बाबरी मस्जिद ढालेपछि कंग्रेसपछिको दोस्रो ठूलो राष्ट्रिय दल बनेको हिन्दु अतिवादी भाजपासँग नितिशले बिहारमा तालमेल गरे।
उता जनता दल फुटाएर राष्ट्रिय जनता दल (आरजेडी) बनाएका लालु यादवले भने सन् २००० को बिहार विधानसभा चुनावमा बहुमत पुर्याउन सकेनन्।
त्यसपछि तत्कालीन प्रधानमन्त्री अटलबिहारी बाजपेयीको सल्लाहमा नितिश पहिलो पटक बिहारका मुख्यमन्त्री बने। तर बहुमत पुर्याउन नसकेपछि उनको सरकार एक सातामै ढल्यो।
सन् २००४ को लोकसभा चुनावमा भाजपाले नेतृत्व गरेको गठबन्धन पराजित भयो। कंग्रेस गठबन्धनले जित्यो। सन् २००५ को बिहार विधानसभा चुनाव भने भाजपा गठबन्धनले जित्यो। नितिशको जनता दल (युनाइटेड) सबभन्दा ठूलो दल बन्यो र उनी दोस्रो पटक मुख्यमन्त्री बने।
उक्त कार्यकालमा नितिशले बिहारमा व्याप्त अपराध नियन्त्रण गर्दै विकास निर्माणका धेरै राम्रा काम गरे।
भाजपासँग गठबन्धन सुरू गरेपछि सन् २००४ सम्म पटक पटक केन्द्रीय मन्त्रीसमेत भएका नितिशले अविकसित बिहारमा सुशासन कायम गरेपछि धेरै चर्चा कमाए। उनको उचाइ देशभरि बढ्यो।
पाँच वर्ष राम्रो काम गरेपछि उक्त गठबन्धन सन् २०१० को विधानसभा चुनावमा झन् धेरै बहुमतका साथ विजयी भयो।
तेस्रो पटक मुख्यमन्त्री भएपछि पनि उनले सुशासनलाई निरन्तरता दिए।
सन् २०१४ को लोकसभा चुनावअघि नितिशले मोदीको विरोध गर्दै भाजपा गठबन्धन छाडे। उक्त लोकसभा चुनावमा बिहार राज्यमा आफ्नो दल नराम्ररी पराजित भएपछि त्यसको जिम्मेवारी लिँदै मुख्यमन्त्री पदबाट राजीनामा पनि दिए। तर सन् २०१५ को विधानसभा चुनावअघि उनी फेरि चौथो पटक मुख्यमन्त्रीका रूपमा फर्के।
मोदी प्रधानमन्त्री भएपछि नितिशले लालु यादवको आरजेडी, कंग्रेस लगायतसँग महागठबन्धन गरेर विधानसभा चुनाव लडे। लालु यादवसँग अलग्गिएको दुई दशकपछि दुई जना फेरि सँगै भए।
महागठबन्धनले चुनाव जित्यो र नितिश पाँचौं पटक मुख्यमन्त्री बने। लालुको आरजेडी सबभन्दा ठूलो दल बने पनि नितिश नै मुख्यमन्त्री भए। त्यति बेला लालु यादवका छोरा तेजस्वी यादव उपमुख्यमन्त्री भएका थिए।
सन् २०१७ मा तेजस्वीलाई भ्रष्टाचारको आरोप लागेपछि नितिशले उनलाई राजीनामा दिन भने।
तेजस्वीले नमानेपछि नितिशले महागठबन्धन छाडेर राजीनामा दिए र तुरून्तै भाजपा गठबन्धनको समर्थनमा छैटौं पटक मुख्यमन्त्री बने।
सन् २०२० को विधानसभा चुनाव भाजपा गठबन्धनले जितेपछि नितिशको दल तेस्रो ठूलो मात्र भयो। तैपनि उनी सातौं पटक मुख्यमन्त्री भए।
सन् २०२२ अगस्ट ९ मा उनले भाजपा गठबन्धन छाडेको घोषणा गर्दै मुख्यमन्त्रीबाट राजीनामा दिए। अनि तुरून्तै लालु यादवको आरजेडीकै समर्थनमा आठौं पटक मुख्यमन्त्री बने।
तर उनी लामो समय आरजेडीसँग सहकार्यमा टिकेनन्। उनले फेरि 'यु टर्न' मारे र भाजपाको समर्थनमा नवौं पटक मुख्यमन्त्री बने।
यसरी पटक पटक गठबन्धन फेर्दै मुख्यमन्त्री बन्न सफल भएकैले नितिश कुमारलाई धेरैले 'पल्टुराम' भनेर खिसी गर्छन्। कतिले 'कुर्सी कुमार' पनि भन्छन्।
पछिल्लो पटक भाजपासँगको गठबन्धन छाड्दा गृहमन्त्री तथा मोदीका दाहिना हात अमित शाहले उनलाई 'पल्टुराम' भनेका थिए। पछि आरजेडी छाडेर भाजपातिरै लाग्दा कतिपय विपक्षी दलका नेताले 'पल्टुरामका सरदार' भन्दै खिसी गरे।
नितिश कुमार
को हुन् तेजस्वी यादव?
आफ्नो बुबा सँगसँगै राजनीति सुरू गरेका नितिश कुमारको दाँजोमा तेजस्वी यादवको राजनीतिक करिअर त्यति लामो छैन।
उनी यसपालि तेस्रो पटक विधानसभा चुनावमा प्रतिस्पर्धा गर्न लागेका हुन् भने मुख्यमन्त्रीको उम्मेदवारका रूपमा उभिएको दोस्रो पटक हो।
तेजस्वीले आफ्नो राजनीतिक करिअर सन् २०१० मा सुरू गरेका थिए। त्यति बेला उनी कुनै निर्वाचन क्षेत्रका उम्मेदवार थिएनन्। आफ्ना बुबा लालु यादवका लागि आरजेडीको चुनाव प्रचारमा सामेल मात्र भएका थिए।
सन् २०१५ मा उनी पहिलो पटक राघोपुर निर्वाचन क्षेत्रबाट बिहार विधानसभा सदस्य निर्वाचित भए।
त्यही चुनावपछि नितिश कुमार र लालु यादवबीच गठबन्धन बनेको थियो, जसलाई 'महागठबन्धन सरकार' भनिन्थ्यो। तेजस्वी उक्त सरकारमा उपमुख्यमन्त्री बनेका थिए। त्यति बेला उनी २६ वर्षका थिए र बिहारको इतिहासकै सबभन्दा कम उमेरका उपमुख्यमन्त्री थिए। उनले सार्वजनिक निर्माण, वन तथा वातावरण मन्त्रालय पनि सम्हालेका थिए।
सन् २०१८ मा लालु यादव भ्रष्टाचार मुद्दामा जेल परेपछि तेजस्वीले आरजेडीको नेतृत्व सम्हाले। गाईवस्तुको दाना खरिदमा भ्रष्टाचार गरेको आरोपमा जेल परेका लालु सन् २०२१ अप्रिलमा जमानत छुटिसकेका छन्।
यसबीच सन् २०२० को बिहार विधानसभा चुनावमा तेजस्वी महागठबन्धनबाट मुख्यमन्त्री उम्मेदवारका रूपमा मैदानमा ओर्लिएका थिए।
त्यति बेला गठबन्धनले २४३ सिटमध्ये ११० सिट जित्यो, जसमा आरजेडी एक्लैले ७५ सिटमा विजय हासिल गर्यो।
बिहार विधानसभामा बहुमत ल्याउन १२२ सिट चाहिन्छ। न्यूनतम संख्या नपुग्दा गठबन्धनले सरकार गठन गर्न सकेन। तेजस्वी यादव विपक्षी नेता बने।
सन् २०२२ अगस्ट ९ मा महागठबन्धन (आरजेडी, कंग्रेस र अन्य विपक्षी दल) को सहकार्यमा फेरि अर्को सरकार बन्यो, जसमा तेजस्वी उपमुख्यमन्त्री नियुक्त भए भने नितिश कुमार मुख्यमन्त्री बने।
तर २०२४ मा नितिश महागठबन्धन छाडेर भाजपासँग मिल्न गए। यसले नितिशको मुख्यमन्त्री पद त कायम रह्यो, तेजस्वीको उपमुख्यमन्त्री कार्यकाल भने समाप्त भयो।
सन् २०२५ को आसन्न निर्वाचनमा तेजस्वी फेरि मुख्यमन्त्रीको उम्मेदवारका रूपमा प्रतिस्पर्धा गर्न लागेका छन्। तर यस पटकको परिदृश्य फरक छ।
उनी एक अनुभवी विपक्षी नेताका रूपमा चुनावी मैदानमा प्रस्तुत हुँदै छन्। उनका प्रतिद्वन्द्वी उही नितिश कुमार छन्, जोसँग कुनै बेला उनको साझेदारी थियो।
तेजस्वी अहिले युवा मतदातामाझ लोकप्रिय छन्। उनले बेरोजगारी, भ्रष्टाचार र सामाजिक असमानता जस्ता विषयलाई चुनावी एजेन्डा बनाएका छन्। उनको 'रोजगार र न्याय' अभियानले पुरानो राजनीतिक ढाँचालाई चुनौती दिइरहेको छ।
***
-copy-1761394385.jpg)
-1746009348.jpg)
