अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्प र चिनियाँ समकक्षी सी चिनफिङले एक वर्षका लागि व्यापार–युद्ध विराम गरेका छन्।
बिहीबार दक्षिण कोरियामा दुई राष्ट्रपतिबीच भएको छलफलपछि उनीहरू एक वर्षका लागि व्यापार सुलह गर्न सहमत भएका हुन्।
दुई नेताले कुनै सम्झौतामा हस्ताक्षर नगरेकाले ठ्याक्कै के के कुरामा सहमति भयो भन्ने अहिले नै स्पष्ट छैन। यद्यपि, दुवै पक्षका अभिव्यक्तिबाट केही कुरा खुलेका छन्।
चीनले दुर्लभ खनिज पदार्थ निर्यातमा गरेको कडाइ फिर्ता लिएको छ। ट्रम्प आफूले दुई साताअघि चिनियाँ वस्तुमा थप १०० प्रतिशत भन्सार बढाउने भनेर दिएको धम्कीबाट पछि हटेका छन्।
त्यस्तै चीनले अमेरिकी भटमास किन्ने बताएको छ। अमेरिकी अर्थमन्त्री स्कट बेसेन्टका अनुसार चीनले आगामी केही महिनामा एक करोड २० लाख टन र त्यसपछिका तीन वर्षसम्म वार्षिक दुई करोड ५० लाख टनका दरले अमेरिकी भटमास किन्ने वाचा गरेको छ।
ट्रम्पले आफ्नो दोस्रो कार्यकालमा व्यापार युद्ध छेड्नुअघिका दुई वर्षमा पनि चीनले लगभग त्यति नै अमेरिकी भटमास किनेको थियो।
चीनले फेन्टनिल लागुपदार्थ बनाउन चाहिने कच्चा रसायन बिक्रीमा कडाइ गर्ने वाचा गरेको छ। योसँगै चिनियाँ वस्तुमा लगाएको भन्सार १० प्रतिशतले घटाउन ट्रम्प सहमत भएका छन्।
हरेक वर्ष फेन्टनिल सेवन गरेका कारण दसौं हजार अमेरिकीको ज्यान जान्छ। चीनले फेन्टनिल बनाउन चाहिने कच्चा रसायन बेचेको भन्दै ट्रम्पले १० प्रतिशतका दरले दुई पटक भन्सार बढाएका थिए। त्यसमध्ये १० प्रतिशत भन्सार घटाउन उनी राजी भएका हुन्।
त्यस्तै दुवै देशले एकअर्काका पानीजहाजलाई लगाएको उच्च बन्दरगाह शुल्क पनि हटाएका छन्।
आर्टिफिसियल इन्टेलिजेन्स (एआई) प्रविधिका लागि चाहिने शक्तिशाली चिप्स चीनलाई बेच्न लगाएको प्रतिबन्ध पनि अमेरिकाले खुकुलो बनाएको समाचार आएका छन्।
तर एनभिडिया कम्पनीले बनाउने शक्तिशाली 'ब्ल्याकवेल बी ३० ए चिप्स' बेच्नेबारे कुनै सहमति नभएको ट्रम्पले बताएका छन्।
चीनले एआईको दौडमा आफूलाई पछि पार्न सक्ने डरले अमेरिकाले केही वर्षदेखि नै शक्तिशाली चिप्स बेच्न रोक लगाउँदै आएको छ। चीनलाई हाल बेच्न खुला गरिएको सबभन्दा शक्तिशाली चिप्स एनभिडियाको 'एच २०' हो। ती चिप्स अमेरिकी प्रतिबन्ध पालना गर्दै बनाइएकाले अलि कम शक्तिशाली छन्।
अमेरिकामा उपलब्धभन्दा कम शक्तिशाली तर चीनलाई हाल बेचिरहेको 'एच २०' भन्दा बढी शक्तिशाली 'ब्ल्याकवेल बी ३० ए' चिप्स बेच्न एनभिडियाले ट्रम्पसँग आग्रह गरिरहेको थियो। ती चिप्स अहिले अमेरिकाले नबेच्ने ट्रम्पले जानकारी दिएका हुन्।
कृषि उपकरणका साथै अलास्काको ग्यास र तेल खरिद गर्न पनि चीन सहमत भएको दाबी ट्रम्पले गरेका छन्। चीनले भने त्यसको पुष्टि गरेको छैन। चीनले ट्रम्प र सी आर्थिक, व्यापार, ऊर्जा र अन्य क्षेत्रहरूमा सहयोग बढाउन सहमत भएको मात्र भनेको छ।
अलास्काबाट चीनमा ग्यास र तेल लान चाहिने पाइपलाइन बनाउन धेरै वर्ष लाग्ने भएकाले दुई नेताबीच त्यसबारे सहमति भए पनि त्यसको अहिले खासै केही महत्त्व हुने छैन।
त्यस्तै आफू आगामी अप्रिलमा चीन भ्रमण गर्ने र त्यसपछि सीले अमेरिका भ्रमण गर्ने पनि ट्रम्पले खुलाएका छन्।
अब अहिले यी दुई देशले युद्ध विराम गर्दा कसको हात माथि रहेको देखिन्छ त?
यसबारे चर्चा गर्नुअघि ट्रम्प र सीबीच युद्ध विराम गर्ने सहमति मात्र भएको र कुनै सम्झौता नभएको कुरा भुल्नु हुँदैन। दुवै देशका वार्ताकारले विस्तृत बुँदाहरूमा छलफल गरेपछि दुई देशले सम्झौता गर्ने अपेक्षा गरिएको छ। त्यसबीच ट्रम्पले सनकका भरमा फेरि केही आक्रामक निर्णय लिन पनि सक्छन्!
गत साता मात्रै ओन्टारियो प्रान्तको सरकारले प्रसारण गरेको टेलिभिजन विज्ञापनका कारण ट्रम्पले क्यानाडाली सामानमा १० प्रतिशत थप भन्सार लगाउने घोषणा गरेका थिए। ट्रम्पकै रिपब्लिकन पार्टीबाट निर्वाचित अमेरिकी राष्ट्रपति रोनाल्ड रेगनले सन् १९८७ मा दिएको एक अन्तर्वार्तामा भन्सारका कारण अमेरिकी अर्थतन्त्रमा हुन सक्ने खतराबारे चेतावनी दिएका थिए। ओन्टारियो प्रान्तको सरकारले त्यही भिडिओको अंश उक्त विज्ञापनमा बजाएको थियो।
यस्ता साना साना कुरामा देशलाई असर पार्ने गम्भीर निर्णय लिने ट्रम्पले चीनबारे पनि सनकको भरमा निर्णय लिने खतरा अझै रहन्छ।
सामान्यतया देशहरूबीच हुने सम्झौताको विस्तृत विवरणमा वार्ताकारहरूले सहमति गरेपछि मात्रै सरकार प्रमुखहरूले हस्ताक्षर गर्ने चलन हुन्छ। तर आफूलाई विश्वकै अब्बल 'डिलमेकर' ठान्ने ट्रम्पले सम्झौताबारे वार्ताकारले सहमति नजुटाइकनै हतारमा सुलह गरेका छन्।
विस्तृत सम्झौता नभए पनि यो युद्ध विराम सहमतिमा चीनको हात माथि परेको स्पष्ट देखिन्छ।
केही समयअघि पनि सीले दुर्लभ खनिज पदार्थलाई हतियार बनाएर ट्रम्पलाई झुकाएका थिए। दुर्लभ खनिज प्रयोग गरेर बनाइने चुम्बक अभावमा सिकागोस्थित फोर्ड मोटर कम्पनीको कारखानामा केही महिनाअघि काम रोकिएको थियो। अमेरिकाका अरू मोटर कारखानामा पनि काम रोकिने खतरा भएपछि ट्रम्पले पहल गरेर जुन ५ मा चिनियाँ राष्ट्रपति सीसँग ९० मिनेट टेलिफोन कुराकानी भएको थियो।
अहिले पनि भेटका लागि ट्रम्पले नै आतुरता देखाएका हुन्।
ट्रम्पले अहिले दुर्लभ खनिज पदार्थको निर्यातमा चीनले लगाएको रोक एक वर्षका लागि हटाएको भनेका छन्। चीनले भने अक्टोबर ९ मा चालेको कदम मात्रै फिर्ता लिएको बताएको छ।
सुरूमा चीनले दुर्लभ खनिज पदार्थको निर्यातमा मात्रै रोक लगाएको थियो। अक्टोबर ९ मा भने केही चिनियाँ दुर्लभ खनिज पदार्थ प्रयोग गरेर अरू देशमा बनाएको सामान निर्यात गर्न पनि चीनको वाणिज्य मन्त्रालयसँग स्वीकृति लिनुपर्ने नियम ल्याएको थियो।
चीनको वाणिज्य मन्त्रालयले त्यति बेला एक विज्ञप्ति जारी गर्दै त्यस्तो घोषणा गरेको थियो। सो विज्ञप्तिमा चीनको राष्ट्रिय सुरक्षा र हितको रक्षाका लागि चिनियाँ दुर्लभ खनिज पदार्थ प्रयोग गरेर बनाएको सामान निर्यात गर्न मन्त्रालयबाट निर्यात इजाजतपत्र प्राप्त गर्नुपर्ने भनिएको थियो।
चीनका अनुसार सी त्यो निर्णयबाट मात्रै पछि हट्न सहमत भएका हुन्। त्यसैले त्यसअघि चीनले केही दुर्लभ खनिज पदार्थको निर्यातमा लगाएको बन्देज कायम हुने देखिन्छ।
त्यस्तै चीनले अमेरिकी भटमास किन्न गरेको वाचामा पनि उसको हात माथि देखिन्छ।
चीनले विशेषतः सुँगुरको तौल बढाउन आहारका रूपमा भटमास प्रयोग गर्छ। ट्रम्पले पहिलो कार्यकालमा चीनसँग व्यापार–युद्ध सुरू गरेदेखि नै चीनले अमेरिकी भटमास खरिद घटाएर ब्राजिलबाट किन्न थालेको हो। अमेरिकामा भटमास फलाउने प्रान्तहरूमा ट्रम्प समर्थक बहुल भएकाले पनि चीनले भटमास किन्न रोक लगाएका कारण ट्रम्प दबाबमा थिए।
यो वर्षका बाँकी महिनामा भटमास किन्ने भनेर चीनले अमेरिकालाई खासै ठूलो गुन लगाएको भने होइन।
दक्षिणी ध्रुवमा रहेको ब्राजिलमा भटमासको नयाँ बाली जनवरीदेखि मात्रै भित्रिन थाल्छ। अर्कोतर्फ उत्तरी ध्रुवमा रहेको अमेरिकामा सेप्टेम्बरमै बाली भित्रिन्छ।
यो वर्षको सुरूमा ब्राजिलमा फलेको भटमास सकिइसकेकाले चीनलाई अहिले केही महिनाका लागि अमेरिकी भटमास चाहिन्छ। त्यसैले ब्राजिलमा नयाँ बाली भित्रिएपछि चीनले फेरि अमेरिकी भटमास किन्न रोक लगाउने खतरा अझै रहन्छ। एक वर्षपछि अमेरिकामा संसदको चुनाव हुने भएकाले पनि चीनले भटमासलाई फेरि हतियार बनाउला भन्ने डर ट्रम्पलाई रहनेछ।
दुवै देशले एकअर्काका पानीजहाजमा लगाएको उच्च बन्दरगाह शुल्क हटाउने सहमतिले पनि अमेरिकाभन्दा चीनलाई बढी फाइदा हुनेछ।
चीनले अमेरिकालाई धेरै सामान बेच्ने भएकाले उसै पनि चीनका पानीजहाजले अमेरिकी बन्दरगाह धेरै प्रयोग गर्नुपर्छ।
त्यस्तै चीनले फेन्टनिल लागुपदार्थ बनाउन चाहिने कच्चा रसायनको बिक्रीमा कडाइ गर्ने वाचाको पनि खासै अर्थ देखिँदैन। ती रसायन लुकिछिपी फेन्टनिल बनाउने मेक्सिको लगायत ल्याटिन अमेरिकी राष्ट्रमा रहेका आपराधिक समूहलाई निर्यात हुने हो। त्यसैले चीन सरकारले चाहेर पनि त्यसलाई पूर्ण नियन्त्रण गर्न सक्दैन।
त्यसरी पूरा गर्न नसकिने र पूरा गर्यो कि गरेन भनेर अमेरिकाले पनि यकिनका साथ भन्न नसक्ने वाचाका लागि चिनियाँ वस्तुमा लगाएको भन्सार १० प्रतिशतले घटाउन ट्रम्प सहमत भएका हुन्।
अहिले चिनियाँ वस्तुमा लगाएको भन्सार लगभग ४५ प्रतिशतमा झरेको छ। ट्रम्पले सबै देशका वस्तुमा भन्सार लगाएकाले तुलनात्मक रूपमा सस्तो सामान उत्पादन गर्ने चीनले अब अमेरिकामा समेत अरू देशसँग प्रतिस्पर्धा गर्न सक्नेछ।
यहाँनेर हामीले के भुल्नु हुँदैन भने, चीन आफूसँग खुल्लमखुला प्रतिस्पर्धामा ओर्लिएका कारण मात्रै ट्रम्पले पहिलो कार्यकालमा चीनसँग व्यापार–युद्ध छेडेका थिएनन्। चीनले आफ्ना उत्पादकलाई अनुदान लगायत सहुलियत दिएर विश्व व्यापार संगठनका सर्तहरू उल्लंघन गरेकाले उसलाई सच्चिन दबाब हाल्न अमेरिकाले सो कदम चालेको थियो।
चीनले आफ्नो क्षमताका कारण सस्तोमा सामान उत्पादन गर्ने दाबी गर्छ, जुन सत्य हो। तर चीनको क्षमता मात्रै नभएर उसले आफ्ना उत्पादकलाई अनुदान दिएकाले पनि अरू देशका उद्योग प्रतिस्पर्धै गर्न नसक्ने भएका हुन्। तर ट्रम्पले जथाभावी उच्च भन्सार लगाएकाले चीनको यस्तो गलत व्यापारिक अभ्यास अहिलेसम्म वार्ताको विषय बनेको छैन।
ट्रम्पले दोस्रो कार्यकालमा चीनसँग मात्रै नभएर सारा विश्वसँग व्यापार–युद्ध सुरू गरे। अमेरिकासँग राम्रो सम्बन्ध भएका अरू देशलाई पनि उच्च भन्सार लगाए। यस कारण उनले सुध्रिनका निम्ति चीनमाथि दबाब हाल्न सकेनन्।
उच्च भन्सार लगाएकै कारण ट्रम्पको दोस्रो कार्यकालमा चीनको अमेरिकामा हुने निर्यात केही घटेको छ। तर यो समयमा अरू देशमा झन् धेरै बेचेका कारण चीनको समग्र निर्यात यो वर्ष अझ बढेको छ। ट्रम्पले अरू देशलाई भन्सार नलगाएर चीनलाई मात्रै लगाएका भए ती देशलाई सामान बेच्न चीनलाई झन् मुस्किल हुने थियो।
ट्रम्पले राम्ररी गृहकार्य नगरी दोस्रो कार्यकालमा व्यापार–युद्ध छेडेकाले चीनले दुर्लभ खनिजलाई हतियार बनाउने बहाना पायो। त्यसैबाट अमेरिकालाई झुकाउन सकिन्छ भन्ने थाहा पाएको चीनले भविष्यमा फेरि पनि त्यो प्रयोग गर्ने खतरा कायमै रहन्छ।
त्यस्तै, पैसाको हिसाबले सानो भए पनि अमेरिकी चुनावका लागि महत्त्वपूर्ण हुने 'भटमासको हतियार' पनि चीनले विशेषगरी रिपब्लिकन पार्टीको राष्ट्रपतिविरूद्ध प्रयोग गर्न सक्नेछ।
विश्वका दुई ठूला अर्थतन्त्रबीच सुलह हुनु अमेरिका र चीनका लागि मात्रै नभएर सारा संसारका लागि राम्रो हो। आफ्नो हात तल परेकाले ट्रम्पका लागि यो युद्ध विराम अझ आवश्यक थियो। आफू माथि परे पनि चीनले व्यापार–युद्ध रोक्न इमानदार प्रयास गरेको देखिन्छ।
तर ट्रम्पले फेरि कुनै कडा कदम चाले भने चीनले तुरून्तै अमेरिकालाई झुकाउन सक्नेछ!
***
(प्रेम ढकाल सेतोपाटी अंग्रेजी संस्करणका सम्पादक हुन्। उनका अन्य लेखहरू पढ्न यहाँ क्लिक गर्नुहोस्।)
-1746009348.jpg)
