खानी तथा भूगर्भ विभागले चालु आर्थिक वर्षमा उत्खननका लागि पाँचवटा उद्योगलाई लाइसेन्स दिएको छ।
विभागका सिनियर डिभिजनल जियोलोजिस्ट नारायण बाँस्कोटाका अनुसार चालु वर्षमा चारवटा चुनढुंगा र एउटा कोइला खानी उत्खननका लागि अनुमति जारी गरिएको हो।
त्यस्तै खानी खोजतलासका लागि यो वर्ष ५८ वटा अनुमति दिइएको छ।
कुनै पनि सूचना, जानकारी वा शंकाको आधारमा सम्बन्धित खनिज भए/नभएको पुष्टि गर्न पहिले खोजतलास गरिन्छ। खोजतलासबाट सम्बन्धित धातु वा खनिज पत्ता लागेमा उत्खनन गरिन्छ।
गत वर्षसम्म विभिन्न १८ वटा वस्तु उत्खननका लागि १५९ वटा लाइसेन्स जारी गरिएको थियो।
यो वर्ष हालसम्म आठवटाको लाइसेन्स खारेज गरिएको छ भने पाँचवटा नयाँ लाइसेन्स जारी गरिएको विभागले जनाएको छ। यस हिसाबले खानी उत्खननका लागि १५६ वटा लाइसेन्स वितरण भएको छ।
खोजतलासका लागि भने गत वर्षसम्म ४४२ वटा लाइसेन्स जारी गरिएको थियो। यो वर्ष थप ५८ वटा लाइसेन्स थपिएपछि ५०० पुगेको छ।
आवश्यक अध्ययनका आधारमा विभागले यस्तो लाइसेन्स जारी गर्छ।
सुन, चाँदी, हिरा, मोती, फलाम, ढुंगा, माटोदेखि पेट्रोल तथा कोइलासम्म सबै खानीमा आधारित सामाग्री हुन्। सुन, फलाम, तामा जस्ता बहुमूल्य धातुहरू नेपालमा हुन सक्ने आकलनका आधारमा अहिले खोजतलास भइरहेको छ।
सुनको खानी खोजीका लागि अहिलेसम्म दुइटा लाइसेन्स जारी गरिएको छ।
अहिलेसम्म १६ वटाभन्दा बढी खनिज वस्तु नेपाली भू-भागबाट उत्खनन भएको छ।
अहिले २८ थरीका यस्ता वस्तु नेपाली भूभागमा रहेको अनुमानका आधारमा खोजतलासका लागि अनुमति लाइसेन्स वितरण गरिएको छ। त्यस्तै १८ वटा यस्ता वस्तु उत्खननका लागि अनुमति दिइएको विभागका महानिर्देशक रामप्रसाद घिमिरेले जानकारी दिए।
यस्ता खानीहरू कहाँ छन्, वार्षिक कति यस्तो सामग्री निकालिएको छ, यस्ता सामग्री निकाल्दा सरकारले वार्षिक कति रोयल्टी प्राप्ति गरेको छ र कुन खनिज खोजतलासीका लागि कति लाइसेन्स दिइएको छ भन्नेबारे हामीले यहाँ उल्लेख गरेका छौं।
गत वर्ष सबभन्दा धेरै चुनढुंगा उत्खनन गरिएको छ।
गत वर्ष ८२ लाख ९० हजार ५७ टन चुनढुंगा उत्खनन गरिएकामा सरकारले ४९ करोड ७८ लाख ८१ हजार रूपैयाँ रोयल्टी पाएको छ।
हालसम्म चुनढुंगा उत्खननका लागि ९३ वटा लाइसेन्स जारी गरिएको छ। गत वर्ष ४४ वटा उद्योगले मात्रै चुनढुंगा उत्खनन गरेको विभागको तथ्यांक छ। जसमध्ये पाल्पाको ११ स्थानमा चुनढुंगाको उत्खनन भएको छ। पाल्पाका दसवटा पालिकामध्ये तिनाउ गाउँपालिकामा मात्रै पाँचवटा चुनढुंगा खानी छन्।
नेपालका ठूला सिमेन्ट उद्योगहरू सर्वोत्तम, होङ्सी, पाल्पा, सिजी लगायतले पाल्पा जिल्लाबाटै चुनढुंगा लिन्छन्।
त्यस्तै मकवानपुर जिल्लामा आठवटा, रोल्पामा ६, धादिङमा चार र दाङमा चारवटा चुनढुंगा उत्खनन भएको छ। यी बाहेक अर्घाखाँची, काभ्रेपलाञ्चोक, चितवन, धनकुटा, ललितपुर, नुवाकोट, प्युठान, सिन्धुली, तनहुँ र उदयपुरमा चुनढुंगा खानी सञ्चालन छन्।
नेपालको खानी क्षेत्रमध्ये सबभन्दा बढी उत्खनन भएको र धेरै रोयल्टी तिर्ने क्षेत्र चुनढुंगा नै हो। गत वर्ष सबै किसिमका खानी उत्खननबाट ५० करोड ३५ लाख ५१ हजार रूपैयाँ रोयल्टी उठाइएको थियो। यसमा चुनढुंगाबाहेक अन्य क्षेत्रको योगदान नगन्य छ।
हालसम्म सरकारले कोइलाको खोजतलासका लागि १३ वटा लाइसेन्स जारी गरेको छ भने १० वटालाई उत्खनन अनुमति दिएको छ। गत वर्ष जम्मा तीनवटा उद्योगले कोइला उत्खनन गरेका छन्। तीनै उद्योगले दाङ जिल्लाबाट उत्खनन गरेको देखिएको छ। यी उद्योगले गत वर्ष दुई हजार ८०५ टन कोइला निकालेका छन्। सरकारलाई चार लाख ९२ हजार रूपैयाँ रोयल्टी बुझाएको तथ्यांक छ।
डोलोमाइट खानीको खोजतलासका लागि हालसम्म २१ वटा र उत्खननका लागि तीनवटा लाइसेन्स जारी गरिएको छ। एजिलाइम मिनरल इन्ड्रस्ट्रिजले मात्रै गत वर्ष उत्खनन गरेको देखिएको छ। यो उद्योगले तनहुँ जिल्लाको व्यास नगरपालिकाबाट १९ हजार ५८२ टन डोलोमाइट उत्खनन गरेको छ।
काइनाइट रत्नका लागि हालसम्म पाँचवटा खोजतलास र पाँचवटा उत्खनन लाइसेन्स जारी गरिएको छ। गत वर्ष दुईवटा उद्योगले काइनाइट रत्न उत्खनन गरेका छन्। कालिकोट र जाजरकोटबाट १०३ केजी यस्तो वस्तु निकाल्दा एक लाख ५४ हजार रूपैयाँ रोयल्टी बुझाएका छन्।
त्यस्तै दुइटा उद्योगले औद्योगिक प्रयोजनको ४५० टन काइनाइट उत्खनन गरेका छन्।
विभागले हालसम्म एउटा उद्योगलाई मात्रै मार्बल उत्खनन गर्ने लाइसेन्स जारी गरेको छ। बाबा माइन्स मिनरल्स प्राइभेट लिमिटेडले लाइसेन्स पाएको विभागको रकेर्डमा छ।
यो उद्योगले मकवानपुरको भिमफेदी नगरपालिकाबाट मार्बल उत्खनन गरेको छ। गत वर्ष तीन हजार ९६६ स्क्वायर मिटर मार्बल निकाल्दा नौ लाख ९१ हजार ६५० रूपैयाँ रोयल्टी बुझाएको छ।
क्वार्ज धातुका लागि हालसम्म चारवटा खोजतलास अनुमति र दुइटा उत्खनन अनुमति दिइएको छ। गत वर्ष २५ केजी क्वार्ज संखुवासभाको सभापोखरी गाउँपालिकाबाट उत्खनन गरिएको छ। औद्योगिक प्रयोजनमा प्रयोग हुने क्वार्ज भने ०.०७ टन मात्रै निकालिएको छ।
क्वार्जाइटका लागि ४१ वटा खोजतलास र १३ वटा उत्खनन अनुमति दिइएको छ। यी उद्योगहरूले सिन्धुपाल्चोक जिल्लाबाट यस्ता वस्तु उत्खनन गरेका छन्। गत वर्ष मात्रै १६ हजार ७०० स्क्वायर मिटर क्वार्जाइट निकालेर तीन लाख २२ हजार रूपैयाँभन्दा बढी रोयल्टी बुझाइएको छ।
त्यस्तै गत वर्ष २४ हजार ९७२ स्क्वायर मिटर बराबर स्ल्याब स्टोन र ३४ हजार ५१९ क्युबमिटर बराबर स्टोन निकालिएको छ।
गत वर्ष दुइटा उद्योगले ग्राभेल निकालेका छन्। दुबै उद्योगले पाल्पाको तिनाउ गाउँपालिकामा रहेको खानीबाट चार हजार २३५ क्युबमिटर ग्राभेल निकाल्दा ७१ हजार रूपैयाँ रोयल्टी बुझाएका छन्।
