व्यक्तिगत आय र प्राइभेट कम्पनीको आयमा पछिल्लो दुई वर्ष नै सुधार देखिएको छ।
त्यस्तै लगानीबाट हुने आयमा पनि सुधार देखिएको छ।
तर, सरकारी संस्थान र पब्लिक लिमिटेड कम्पनीको आय घट्दा चालु वर्षमा समग्र आयकर प्रभावित भएको छ। मूल्य अभिवृद्धिकर, अन्तशुल्क लगायतका करहरूमा औसत वृद्धिदर देखिए पनि आयकर वृद्धिदर न्यून देखिएको हो।
यो वर्ष प्राइभेट कम्पनीको समग्र आयकर १८.६५ प्रतिशतले बढेर ७५ अर्ब ४६ करोड संकलन भएको छ।
गत आर्थिक वर्षको नौ महिना (साउनदेखि चैतसम्म) को अवधिमा ६.६ प्रतिशतको वृद्धि भएर ६३ अर्ब ६० करोड संकलन भएको थियो। आर्थिक वर्ष २०७९/८० को नौ महिनामा भने ५९ अर्ब रूपैयाँ मात्रै संकलन भएको थियो।
व्यक्तिगत आयकरतर्फ पारिश्रमिक करमा सामान्य कमी देखिएको छ। यस्तो कर ०.९ प्रतिशतले घटेको छ। व्यक्तिगत आय तथा स्वामित्वबाट हुने आयमा लाग्ने करको संकलन ११ प्रतिशतले बढेको छ।
सामाजिक सुरक्षा करको संकलन ३ प्रतिशतले बढेको छ। व्यक्तिगत पुँजीगत लाभकर ७० प्रतिशतले बढेको छ।
व्यक्तिगत आकस्मिक लाभकर १२१ प्रतिशतले बढेको छ।
यता लगानी आयकरतर्फ सामान्य वृद्धिदर देखिएको छ। विशेषगरी ब्याजकर संकलनमा कमी आएको कारण ३.६ प्रतिशतको मात्रै वृद्धि देखिएको कर अधिकृतहरूको भनाइ छ।
पछिल्ला दुई वर्ष लगातार बैंकको ब्याजदर सस्तो भएको छ। यस्तो ब्याजबाट हुने आय घटेपछि सरकारको राजस्व करिब १७ प्रतिशतले कम भएको हो।
भाडा आम्दानीबाट संकलन हुने कर पनि यो वर्ष बढेको छ। गत आर्थिक वर्षमा १० प्रतिशतले यस्तो कर संकलन घटेको थियो।
सहरी क्षेत्रमा सटरहरू बन्द हुन थालेपछि यस्तो आयमा प्रभाव देखिएको थियो। चालु वर्षमा भने करिब ८ प्रतिशतले यस्तो करको संकलन बढेको आन्तरिक राजस्व विभागले जनाएको छ।
नौ महिनाको अवधिमा एक अर्ब ९२ करोड यस्तो कर संकलन भएको छ।
पछिल्ला दुई वर्षदेखि कर्पोरेट पुँजीगत लाभकरमा उल्लेख्य सुधार देखिएको छ। चैत मसान्तसम्म गत वर्षको तुलानामा यस्तो कर संकलन करिब ६ गुणाले बढेर ६ अर्ब १० करोड पुगेको छ।
आर्थिक वर्ष २०८०/८१ को यो अवधिमा पनि ७२ प्रतिशतले बढेर एक अर्ब १५ करोड पुगेको थियो।
आर्थिक वर्ष २०७९/८० मा भने यो अवधिमा ६७ करोड मात्रै संकलन थियो।
यो वर्ष लाभांश आयबाट हुने कर संकलन १७ प्रतिशतले बढेको छ। अन्य लगानी आयबाट संकलन हुने कर ८ प्रतिशतले बढेको छ।
चालु वर्षमा प्राइभेट कम्पनीको आयमा पनि उल्लेखनीय सुधार देखिएको छ। यस्ता कम्पनीको आयमा सुधार भएसँगै यस्तो राजस्व २९ प्रतिशतले बढेको हो।
नौ महिनाको अवधिमा ३५ अर्ब ८१ करोड १० लाख रूपैयाँ प्राइभेट कम्पनीको आयकर संकलन भएको छ।
गत वर्ष यही समयमा २७ अर्ब ६६ करोड संकलन भएको थियो।
सरकारी संस्थानहरू र पब्लिक कम्पनीको आयमा भने सुधार देखिएको छैन। जसको प्रभाव सरकारी राजस्व संकलनमा देखिएको छ।
चालु वर्षको नौ महिनामा सरकारी संस्थानहरूबाट हुने आयकर संकलन करिब २० प्रतिशतले घटेको छ। यो अवधिमा ५ अर्ब ३७ करोड यस्तो कर संकलन भएको छ।
अघिल्लो वर्ष यो समयमा ६ अर्ब ६७ करोड संकलन भएको थियो।
पब्लिक कम्पनीको आयबाट संकलन हुने राजस्व २३ प्रतिशतले घटेको छ।
चैत मसान्तसम्म ४२ अर्ब ४८ करोड यस्तो राजस्व संकलन भएको छ। गत वर्ष यसै अवधिमा ५५ अर्ब ६१ करोड संकलन भएको थियो।
व्यक्तिगत र प्राइभेट कम्पनीको आयकर संकलनमा उल्लेख्य सुधार देखिँदा पब्लिक कम्पनीको आयकर घट्नुले के अर्थ दिन्छ?
'कुनै निश्चित प्राइभेट कम्पनीको आयभन्दा पनि यस्ता कम्पनीको संख्या नै बढेको प्रभाव करमा देखिएको हो। त्यस्तै व्यक्तिगत आयकरतर्फ करदाता र कर शिक्षा बढेको प्रभाव हो,' सिए दिवाकर पाण्डे भन्छन्, 'पब्लिक कम्पनी र सरकारी संस्थानको भने आयमा नै ह्रास आएको कारण कर घटेको देखिन्छ।'
प्राइभेट कम्पनीको आयमा उल्लेखनीय सुधार देखिएर पनि चालु वर्षमा संस्थाको आयकर ५ प्रतिशतले घटेको छ।
संस्थागत आयकरभित्र सरकारी संस्थान, प्राइभेट कम्पनी, पब्लिक कम्पनी र अन्य कम्पनीले गर्ने आयमा लाग्ने कर पर्छ।
आयकर ऐन २०५८ अन्तर्गत सञ्चालन भइरहेको छ। यो कर २५ प्रतिशतका दरले लगाइएको भए पनि बैंक तथा वित्तीय संस्था, सामान्य बीमा व्यवसाय, सूर्तिजन्य वस्तु, मादक पदार्थ लगायतका केही व्यवसायका लागि करको दर ३० प्रतिशत तोकिएको छ।
संस्थागत आयकर कम्पनी, संस्थानजस्ता कानुनी व्यक्तिको मुनाफामा लाग्ने कर हो।
