अहिले धेरैले सेयर कारोबार गर्ने खाता (टिएमएस) मा सेयर आदेश दिँदा लिमिट अर्डरको रूपमा मात्रै आदेश दिन पाइरहेका छन्।
एलएमटी भनिने लिमिट अर्डरमा लगानीकर्ताले कारोबार गर्नको लागि पाएको लिमिट रकम अनुसार नै सेयर किनबेच गर्न पाउँछन्।
विशेषगरी लगानीकर्ताले आफैँले किन्ने योजना बनाएको रकमको २५ प्रतिशत रकम तत्कालै खातामा राखेर बाँकी ७५ प्रतिशत बराबर हुने रकमको समेत सेयर किन्न सक्छ।
अर्थात् कसैलाई एक लाख रूपैयाँको सेयर किन्न पर्ने भए उसले २५ हजार रूपैयाँ खातामा हालेपछि एक लाख रूपैयाँ बराबरको सेयर किन्न सक्छ। बाँकी रकम लगानीकर्ताले कारोबारपछिको तेस्रो दिनसम्ममा भुक्तानी गर्न सक्छ।
हुनतः ब्रोकरसँग राम्रो चिनजान हुने हो भने कारोबार रकमको लिमिट बढाइदिन्छन्। तर, कारोबारको लिमिट बढे पनि यो प्रक्रियाबाट सेयर किन्ने वा बेच्ने आदेश दिँदा भने लगानीकर्ताले मूल्य तोक्नुपर्छ। त्यो मूल्यमा सेयर नआए किनबेच नै हुँदैन।
किनबेच नहुँदासम्म लगानीकर्ताले हरेक पटक मूल्य परिवर्तन गरेर आदेश राखिराख्न सक्छ।
तर, केही ठूला लगानीकर्ताले एमकेटी अर्थात् मार्केट अर्डरबाट पनि सेयर किनबेचको आदेश दिन पाइरहेका छन्।
मार्केट अर्डरमा लगानीकर्ताले आफूले जति पनि मूल्यमा सेयर आउँछ किन्न वा बेच्न सकियोस् भनेर किनबेचको आदेश दिनसक्छ। जुन मूल्यमा चलिरहेको छ सेयर किनबेच त्यही मूल्यमा भइरहन्छ। यस्तो आदेश दिँदा भने लगानीकर्ताले सेयर संख्या तोक्न सक्छ।
कतिपयले भने यही सुविधाको कारण ठूला लगानीकर्ताले लाभ लिन सकिरहेको बताउँछन्।
'कसैलाई कम्पनीको सेयर मूल्य बढेको देखाउन छ भने अन्तिम समयमा यस्तो मार्केट अर्डर हालिदिन्छन्,' सेयर लगानीकर्ता प्रमोद सापकोटाले भने, 'बजारमा चलिरहेको मूल्यभन्दा केही बढीमा समेत सेयर बिक्री हुन थालेको देखेपछि अन्यले पनि बिक्री मूल्य बढाएर राख्छन् र कारोबार मूल्य बढ्दै जान थाल्छ।'
यो जोखिमकै कुरा भए पनि यसबाट ठूला लगानीकर्ताले लाभ लिने अवस्था भने बन्न जान्छ।
पहिलो लाभ उनीहरूले मार्जिन कलको सामना गर्नुपर्ने अवस्था रहँदैन। सेयर धितो राखेर कर्जा लिएका लगानीकर्तालाई उसले धितो राखेको समयको औसत मूल्यभन्दा कममा कुनै कम्पनीको मूल्य आए बैंक तथा वित्तीय संस्थाले धितो थप्न भन्छ वा ब्रोकरले यसअघि तिर्नुपर्ने रकम तिर्न भए हिसाब सल्टाउन दबाब दिन थाल्छ। यसबाट लगानीकर्ताले लाभ पाउन सक्छन्।
अर्को, सेयर बजारमा कारोबार गर्दा भोलिपल्टको कारोबारमा अघिल्लो दिनको मूल्यको दुई प्रतिशतसम्म घटबढ हुने गरेर किनबेच आदेश दिन मिल्ने व्यवस्था छ।
यसले गर्दा अघिल्लो दिनमै मूल्य बढेको अवस्थामा लगानीकर्ताले बजारमा भोलिपल्टको कारोबारमा समेत २ प्रतिशतले मूल्य बढाएर बिक्री आदेश राख्न सक्छ। यो क्रममा भने लगानीकर्ताले मार्केट अर्डरबाट नभई लिमिट अर्डरबाट सेयर किनबेचको आदेश दिने गर्छन्।
सो समय अघिल्लो दिन किनेकोभन्दा यसअघि नै आफूसँग रहेको सोही कम्पनीको त्यो भन्दा बढी परिमाणमा सेयर बेच्न सके लाभ हुन्छ।
एक पटकको कारोबारपछि पनि हरेक कारोबार मूल्यमा दुई प्रतिशतले घटबढ हुने गरेर सेयर किन्ने आदेश दिन सकिन्छ। मूल्य घट्दै गएमा पनि एकैपटक नघट्ने भएकोले लाभ हुन सक्छ।
तर, यस्तो कारोबारमा सामान्य लगानीकर्ताले पनि जोखिम लिन सक्दैनन्। ब्रोकरले पनि यसमा जोखिम देखेकै कारण सबैलाई मार्केट अर्डरको सुविधा भने दिँदैनन्।
'मार्केट अर्डरबाट कारोबार गर्ने सुविधा सबैले पाउन सक्छन्, तर यसमा जोखिम हुने भएकोले ब्रोकरले सबैलाई यो सुविधा भने दिँदैनन्,' एक ब्रोकरले भने, 'यो सुविधाले लगानीकर्ताको खातामा रहेको रकमको आधारमा पाउने लिमिटभन्दा बढी सेयर किन्न सक्छन्। तर, लगानीकर्ताले यस्तो कारोबारबाट लाभ लिन सकेन र उसँग तिर्ने क्षमता पनि छैन भने त समस्या पर्छ।'
यो प्रणालीले नै दिएको सुविधा भएको तर यसमा ब्रोकरले निर्णय लिन सक्ने नेपाल स्टक एक्सचेन्जका प्रवक्ता मुराहरी पराजुली बताउँछन्।
'हामीले प्रणाली रहरले बनाएका होइनौं, नियममा जे उल्लेख थियो त्यही अनुसार बनाएका हौं,' पराजुलीले भने, 'त्यसैले प्रणालीबाटै पाएको लाभ जो कसैले लिन सक्छ। तर, यसमा जोखिम हुने भएकोले निर्णय भने ब्रोकरले लिनसक्छ।'
विशेष गरेर धेरै चुक्ता पुँजी भएका कम्पनीहरूमा यो आदेश दिने व्यवस्था प्रयोग गरेर लाभ उठाउन नसकिने भए पनि कम चुक्ता पुँजी भएका कम्पनीमा भने ठूला लगानीकर्ताले लाभ उठाइरहेको पाइन्छ।
