नेपालका दुई सबैभन्दा दुर्गम र प्राकृतिक सम्पदाले भरिपूर्ण प्रदेश— कर्णाली र सुदूरपश्चिम; अब अन्तर्राष्ट्रिय र आन्तरिक आरोहीहरूका लागि नयाँ आकर्षण बन्ने सम्भावना देखिएको छ। आगामी दुई वर्षका लागि यहाँका ९७ वटा हिमाली शिखरहरू निःशुल्क चढ्न सकिने सरकारी निर्णयले पर्वतारोहण क्षेत्रमा उत्साह ल्याएको छ।
नेपाल पर्वतारोहण सङ्घका सचिवालय सदस्य तथा नेपाल पर्यटन बोर्डका सदस्य राजेन्द्र लामाको अगुवाइमा, पर्यटन विभागका महानिर्देशक र पर्यटन मन्त्री बद्री पाण्डेको अथक प्रयासमा आपी हिमाल गाउँपालिकाको समन्वयमा यो पहल अघि बढेको हो।
साउन १९ गते (जुलाई १७, २०२५) मन्त्रिपरिषद्को बैठकले ५,८७० मिटरदेखि ७,१३२ मिटर उचाइका यी शिखरहरू शुल्कमुक्त गर्ने निर्णय गरेको हो। यसमध्ये ७७ शिखर कर्णाली प्रदेशमा र बाँकी २० सुदूरपश्चिममा पर्दछन्।
पर्यटन विभागका महानिर्देशक डा. नारायणप्रसाद रेग्मीका अनुसार, यी नेपालका सबैभन्दा सुन्दर तर थोरै चिनिएका पर्वतीय क्षेत्र हुन्।
‘अतुलनीय प्राकृतिक सौन्दर्य हुँदाहुँदै यहाँ पर्यटक र आरोहीको सङ्ख्या अत्यन्त कम छ। पहुँच कठिन छ, आधारभूत पूर्वाधार न्यून छ तर सम्भावना असीमित छ,’ महानिर्देशक रेग्मीले बताउनु भयो।
आर्थिक र सामाजिक सम्भावना
यी दुर्गम भूभागमा दशकौँसम्म बाहिरी आगन्तुकको पाइला दुर्लभ रह्यो। सडक र यातायात सुविधा न्यून, स्वास्थ्य सेवा टाढा र रोजगारका अवसर सीमित छन्। यसै कारण मानव विकास सूचकाङ्कमा यी प्रदेशहरू देशकै तलतिर पर्छन्। तर पर्यटन व्यवसायीहरूको भनाइमा, सही नीतिगत सहयोग र प्रचारमार्फत यहाँको पर्यटनले स्थानीय अर्थतन्त्रमा ठुलो परिवर्तन ल्याउन सक्छ।
नेपाल पर्वतारोहण सङ्घका सचिवालय सदस्य तथा नेपाल पर्यटन बोर्डका सदस्य राजेन्द्र लामाले भन्नुभयो, ‘नीति मात्र पर्याप्त छैन। सरकार, निजी क्षेत्र र स्थानीय समुदायबिचको सहकार्य, साथै आक्रामक प्रचार आवश्यक छ। तब मात्र यी हिमालहरू विश्वको पर्वतारोहण नक्सामा स्थान पाउनेछन्।’
जलवायु र अनुसन्धानको अवसर
यी हिमालको छायामा जीवन कठोर छ— जाडो कठोर, स्रोत सीमित र जलवायु परिवर्तनको असर गहिरो। हिउँ पग्लिनु, अनियमित मौसम र वन्यजन्तु तथा मानव बस्तीमा जोखिम बढ्दै गएको छ। बोर्डका सदस्य लामाका अनुसार, यो क्षेत्र जलवायु परिवर्तनको अध्ययनका लागि ‘जीवित प्रयोगशाला’ हुन सक्छ, जसले वैज्ञानिकहरूलाई आकर्षित गर्ने सम्भावना छ।
अभ्यास स्थलको रूपमा महत्त्व
नयाँ पर्वतारोहण विधेयकले एभरेस्ट आरोहण गर्न चाहनेले पहिले नेपालकै ७,००० मिटरभन्दा माथिको शिखर चढेको हुनुपर्ने व्यवस्था गरेको छ। यसले सुदूरपश्चिमको सैपाल (७,०३० मिटर), अपी (७,१३२ मिटर), र अपी पश्चिम (७,०७६ मिटर) लाई अभ्यासका लागि आदर्श बनाएको छ— अब यी सबै निःशुल्क छन्।
विगतका प्रयास र चुनौती
अहिलेसम्म यी ९७ शिखरहरूमा माग अत्यन्त न्यून थियो। पछिल्ला दुई वर्षमा जम्मा २१ टोली— ६८ आरोही मात्र पुगेका थिए, जसबाट सरकारले करिब १४ लाख रुपैयाँ मात्रै संकलन गरेको थियो। यसको तुलनामा सन् २०२४ मा नेपालले आरोहण शुल्कबाट ५.९२ मिलियन अमेरिकी डलर कमायो, जसमध्येको ७७ प्रतिशत एभरेस्टबाट मात्र थियो।
यी क्षेत्रहरूको प्रवर्द्धनको प्रयास अघिल्लो दशकमा पनि भएको थियो। २००८ मा केही हिमालहरू शुल्कमुक्त गरिए, पछि २०१८ सम्म लम्बाइयो। ‘भिजिट नेपाल २०२०’ अभियानअघि पनि अपी, सैपाल, गणेश हिमाल र ग्याल्जेन पीक जस्ता शिखरहरू निःशुल्क घोषणा गरिएका थिए तर कोभिड–१९ महामारीका कारण योजना बिचमै रोकिन पुग्यो।
‘कुमारी हिमाल’हरूको सम्भावना
नेपालमा ५,५०० मिटरभन्दा माथिका ३,३१० शिखर छन्, जसमा ४६१ व्यावसायिक आरोहणका लागि खुला छन् र १०२ अझै चढिएका छैनन्। कर्णाली र सुदूरपश्चिमका धेरै शिखरहरू अझै ‘कुमारी हिमाल’का रूपमा रहेका छन्— कहिल्यै मानवीय पाइला नपुगेका। यी हिमालहरूमा चढ्ने अवसरले साहसिक पर्यटन प्रेमीलाई अनौठो अनुभव दिन सक्छ।
अपी हिमालमा माउन्टेन गाइड कोर्स
सुदूरपश्चिमका र कर्णालीका हिमालहरूको प्रवर्द्धन गर्न र पर्यटन विकासमा टेवा पुर्याउन माउन्टेन गाइडअन्तर्गत समर स्किल तालिम अपी हिमालमा नेपाल पर्वतारोहण संघ (एनएमए) ले आयोजना गर्दै छ।
एनएमएका तालिम समितिका संयोजक तथा सचिवालय सदस्य लामाका अनुसार यो एनएमएले सञ्चालन गरेको माउन्टेन गाइड तालिमअन्तर्गतको ‘समर स्किल’ तालिम हो, जसमा माउन्टेन गाइड तालिमअन्तर्गतको पहिलो चरणको ‘फन्डामेन्टल फर माउन्टेनेरिङ’ तालिम लिएका प्रशिक्षार्थीहरूले सहभागिताका लागि आवेदन दिन पाउनेछन्।
अन्त्यमा
सरकारी निर्णयले कर्णाली र सुदूरपश्चिमका हिमालहरूलाई अन्तर्राष्ट्रिय पर्वतारोहण मञ्चमा ल्याउने ढोका खोलिदिएको छ। अब चुनौती भनेको पूर्वाधार निर्माण, सुरक्षा व्यवस्था, प्रचारप्रसार र स्थानीय समुदायलाई प्रत्यक्ष लाभ हुने मोडेल तयार गर्नु हो।
दुई वर्षको यो अवसरलाई सही ढंगले उपयोग गर्न सके यी हिमालहरू विश्वका आरोहीहरूका लागि आकर्षक गन्तव्य बन्न सक्छन्।
फोटो: पाओलो ग्रोबेल, बसन्त प्रताप सिंह, हेम बोहरा र हिमालय भट्ट
नक्सा: पवन शाक्य, MapHouse.org
-1746009348.jpg)
